Inleiding

U weet dat conflict van alle tijden en alle plaatsen is. Maar wat ís het?

Er zijn mensen die zeggen dat zonder conflict geen vooruitgang mogelijk is. Dit geldt dan zowel persoonlijk als op het gebied van bijvoorbeeld de technische ontwikkeling. Een kind kan zonder conflicten niet opgroeien en volwassen worden. Een maatschappij heeft heel vaak secundaire voordelen bij conflicten zoals oorlogen of economische competitie. Wordt in de sport en in de economie niet steeds teruggegrepen op militaire denkmodellen: Sport is oorlog! Verliezen is voor loosers!

Maar leuk is anders als u zelf in een conflict verzeild raakt. Maar hoe raakt u eigenlijk in een conflict verzeild?

Ik wil op deze pagina u heel in het kort laten zien hoe mijn gedachtengang is over het conflict.

Ieder mens is geworden zoals hij is geworden, door al zijn ervaringen. Alle ervaringen dragen bij tot hoe u wordt, ook het lezen van deze pagina. Sommige ervaringen hebben een groter of een langduriger effect: uw ouders, uw partner, uw opleiding, uw werk. Maar hiermee, en dat zijn alle vaardigheden die u heeft opgedaan, geleerd dus, zowel handvaardigheden, zoals lopen en zwemmen, maar ook mentale en spirituele vaardigheden en ervaringen. Nogmaals: u bent geworden zoals u bent geworden en morgen is dat weer een heel klein beetje (of heel veel) anders. Leven en leren horen bij elkaar en zijn essentieel circulair.

De mogelijkheid van eindeloos leren is te danken aan het zeer plastische menselijke brein. Alles kan erin gestopt worden, van de meest ingewikkelde talen tot de meest moeilijke vaardigheden zoals pianospelen, goochelen of bedenkt u maar wat u moeilijk vindt en iemand anders zomaar lijkt te kunnen. Al die vaardigheden, zowel fysiek als mentaal dragen bij tot welzijn en soms overleven.

Het leren bestaat uit uw pogingen om zich aan te passen aan uw omgeving. Wat er gebeurt is dat uw omgeving een impuls geeft die u moet compenseren. Voorbeeld: Als u in het water valt en u kunt niet zwemmen heeft u een probleem. Als u heeft leren zwemmen heeft u geleerd de impuls van in het water vallen te compenseren en is deze vaardigheid in uw structuur opgenomen. Alle vaardigheden die u in de loop van uw leven tot nu toe heeft verworven behoren dus tot uw structuur. Dit is een centraal begrip. Tot uw structuur behoort dat u kunt lezen, in het Nederlands, dat u een computer kunt bedienen, anders was u niet op deze pagina beland, et cetera. Een Chinese site is voor u waarschijnlijk niet interessant, want de impuls van de Chinese taal zit niet in uw structuur en u kunt dus die impuls niet compenseren: in gewoon Nederlands. Als u geen Chinees kent heeft een Chinese site geen enkele betekenis.

Dit laat nog iets anders zien, namelijk dat alleen met dat wat u geleerd heeft u de omgeving (dus de impulsen) tegemoet kunt treden. Uw reactie op een impuls uit de omgeving is per definitie gebonden aan dat wat u al wist. Nogmaals als u al kon zwemmen is er niets aan de hand, maar als u dat nog niet kon heeft u grote problemen als u in het water valt. Met andere woorden: Uw reactie op wat dan ook maar, inclusief wat een ander tegen u zegt, wordt niet bepaald door de impuls, maar door wat u al beheerste, kortom door uw actuele structuur.

Dit is een centrale notie. Wat u niet kunt, kunt u niet toepassen. Het is zo helder als wat, maar wij vergeten dat vaak. Vooral in conflicten. Wij leren in onze opvoeding dan ook maar slecht om met conflicten om te gaan. De reden daarvoor is dat wij eigenlijk niet weten wát een conflict is en waar het vandaan komt.

Wat we wel weten is dat een en dezelfde conflictstof voor de ene mens wel en voor de andere mens geen aanleiding is om in conflict te geraken. En iedereen kent wel iemand op wie het conflict als het ware geen vat heeft, of iemand die constant van het ene in het andere conflict rolt, vaak nog van hetzelfde type ook. De conflictstof is dus niet de reden. Maar wat dan wel?

Om dit op te lossen geef ik een voorbeeld.

Stel u rijdt gewoon rustig op de snelweg en ineens vlak voor een afslag wordt u op een echte rotmanier gesneden door zo’n SUV. U schrikt en wat is dan de reactie? In heel veel gevallen zult u de ander verwensen, een vloek slaken, een vinger opsteken en zeggen of denken: Wat een idioot, klerelijer of aso!

Maar stel dat die persoon in die SUV nu de afslag bijna miste en met zijn zwangere vrouw op weg was naar het ziekenhuis. U wist het niet, maar u gaat achter hem aan. Rijdt hem klem en dan ziet u zijn zieke vrouw in de auto liggen en ook u ziet dat zij heel nodig naar het ziekenhuis moet. Hoe voelt u zich dan? Schaamt u zich? Verontschuldigt u zich? Scheldt u hem uit vanwege zijn gedrag of gaat u hem helpen?

Natuurlijk is dit een extreem voorbeeld, maar stelt u het zich echt eens voor. U zou misschien de neiging krijgen om voor hem uit te gaan rijden om zo snel mogelijk het ziekenhuis te bereiken.

Dit voorbeeld laat een aantal dingen zien.

Het eerste is dat als u er verder niets van af weet, het kennelijk heel gevaarlijk is om te reageren met boosheid.

Het tweede is dat als u zo reageert u in wezen het volgende doet: Door te zeggen of te denken dat de ander een aso is, maakt u onderscheid tussen hem en u en dat onderscheid is hiërarchisch zo dat hij slecht is en u dus goed. Eigenlijk laat het zien dat u vindt dat u beter bent dan hij. En wie zo denkt maakt zich schuldig aan trots.

In dit voorbeeld is het trots en zo zijn er allerlei voorbeelden te bedenken waarin menselijke gebreken als boosheid, angst, trots, gierigheid schaamte, wellust, overdaad of puur macht er de oorzaak van zijn dat u reageert op een manier die u later, bij nader inzien misschien niet meer zo goed vindt.

Het kan u zelfs wel gebeurd zijn dat u reageerde en terwijl u dat deed al wist dat het niet zó moest, maar dat als het ware iets u tegenhield om het anders te doen.

Als u een (recent) conflict eens goed analyseert, komt u vast bij een van de genoemde elementen uit. Het is een goede en nuttige oefening. Het makkelijkste om dit te doen is te herinneren wat u toen van de wederpartij vond. Wat was hij/zij, jaloers, gierig, rechthebberig, bemoeial, of vul maar in. Door het bekende psychologische mechanisme van projectie er een heel grote kans dat juist dat wat u van uw wederpartij vond nu net uw punt was waardoor u in het conflict verzeilde.

Mijn idee is dat de koppeling aan wat in de literatuur de (grote) menselijke gebreken worden genoemd precies is wat u als het ware, heel onbewust stuurde toen u in het conflict geraakt. En omdat u niet wist hoe het in elkaar zat, was er ook weinig aan te doen. Wie niet heeft leren zwemmen, heeft een grote kans te verdrinken als hij in het water valt. En zo is het dus ook bij conflicten.

Mijn stelling is dat een conflict de vraag is aan de individuele mens in hoeverre hij/zij is opgeschoten met het leren om deze menselijke gebreken de baas te worden, of anders gezegd, of die individuele mens deze gebreken nog wel nodig heeft om in het leven te staan als mens.

Vanuit deze visie volgt een heel scala van mogelijkheden om met conflicten om te gaan. Zij heeft grote consequenties voor de vraag hoe u uw medemens ziet, hoe u met conflicten om gaat en uiteindelijk misschien de allerbelangrijkste vraag, namelijk wat u van een conflict kunt leren.

Maar, zo zult u misschien denken, soms kun je toch niet anders? Dit of dat kun je toch niet over zijn kant laten gaan? Dat is waar, maar dat heeft geen invloed op de wijze waarop u, als u dit idee toepast in het conflict staat. Als het anders was, als u wel zo móet reageren, zo is mijn tegenvraag: Hoe staat het dan met uw autonomie en met uw vrije wil? Bent u dan niet altijd slachtoffer van de omstandigheden: De ander doet rot en nu móet u wel?

Zo zit het niet in elkaar en u weet dat ook wel. Daarom is deze wijze van zien bevrijdend. U heeft namelijk een keuze. Het kan anders!

Dit is de basis van mijn visie op het conflict en mijn werk is erop gericht om cliënten en partijen, organisaties en bedrijven te laten zien dat het anders kan en wat de gevolgen zijn, van welbevinden tot het maken van meer winst.

De meeste managers en directeuren zijn zich er namelijk volstrekt niet bewust van wat conflicten binnen een bedrijf kosten. Mensen die niet goed samenwerken, afdelingen die een vijandbeeld van elkaar opbouwen, directeuren die elkaar de tent uit wensen. Dit soort conflicten kunnen van heel openlijk tot heel subtiel uitgevochten worden. Stel dat een medewerker een fout van een ander ziet, maar hem niet waarschuwt omdat zij toch al een slechte relatie hadden, en hij denkt dat de ander hem alleen maar een bemoeial zal vinden. Zulk soort situaties kosten een bedrijf handen vol geld. Dat is te voorkomen.

Het bovenstaande is een verkorte versie van een geheel originele conflict theorie die ik heb ontwikkeld en in verschillende artikelen heb gepubliceerd in Nederlandse tijdschriften en in een boek. U vindt ze hiernaast in de zijbalk genoemd.

De meest volledige versie van deze theorie is vervat in het artikel: Een Autopoietisch Conflict Model, ook hiernaast te vinden.

einde document