Een film die ik met meerdere groepen heb bekeken is de film Star Trek V: The Final Frontier. Dat lijkt een vreemde keus, maar laat u niet afschrikken. Deze film geeft nog een extra laag aan. Een uitgebreide analyse volgt hieronder.

NB het onderstaande is slechts zinvol te lezen als u de film heeft bekeken. De film heeft 3 Razzie Awards gekregen en wordt beschouwd als een van de slechtste Star Trek films. U moet de film dan ook niet als Star Trek film zien, maar als Enneagram film.

De film kan op meerdere niveaus bekeken worden.

Op gedragsniveau zie je in het begin Kirk die waaghalzerij uitvoert, een beetje een 3-achtige figuur, maar niet erg uitgesproken. McCoy vreet zich op vanwege deze waaghalzerij, hij is voor de veiligheid en later in de film zie je hem ook steeds leeuwen en beren opwerpen. Hij is duidelijk een 6. Spock, de ultieme logicus lijkt het meeste van een 1 te hebben als hij na op Nimbus III door Sybok te zijn gevangengenomen, de laatste arresteert onder de mededeling dat hij Galactische Wetten heeft gebroken. Let op zijn verwijzing naar iets hogers. Maar verderop kán hij Sybok niet doodschieten. Hij heeft dus wat “menselijkheid” of gevoel behouden.

Sybok is de hoofdpersoon van de film. In het begin is duidelijk hoe hij als 2 te werk gaat. Hij maakt een verbinding via het hart. Als hij zijn “truuk” uithaalt hoor je in de film ook steeds een zware hartslag. Hij is een Christusfiguur die bekeerlingen maakt. Zij geven zich volkomen vrijwillig over, maar zijn daarna kritiekloze volgelingen, zombies bijna. Maar anders dan Jezus is Sybok een Christus met een ego, uit op macht en om mensen te manipuleren, weliswaar met een nobel doel, maar uiteindelijk heiligt het doel de middelen, al zegt hij zelf van niet, en zegt hij in ieder geval dat hij het niet bedoeld heeft. Maar dat is altijd zo. Dat is typisch voor een minder gezonde persoon van welk type ook.

Sybok is de halfbroer van Spock en zijn volkomen tegendeel. Spock acht emoties dierlijke resten van de nobele geest, Sybok meent dat daarin juist de ware aard van de geest is te vinden. Deze tegenstelling tussen twee broers, zonen van dezelfde vader, leidt tot een groot aantal gedachten en parallellen die erg leuk zijn. Ik werk dat niet uit omdat het wel duidelijk genoeg is.

Uiteindelijk ziet hij in dat zijn hoogmoed hem de das om heeft gedaan en dan offert hij zich op. Dat is weer wel een “hoog” kenmerk.

De Kord zijn vechtjassen en hebben dan ook een vechtjassentaal. Dat wordt prachtig in beeld en geluid gebracht. Sybok heeft ook een taal, een taal van het hart. Spock idem dito. Ook de anderen, b.v. Scotty, de boordwerktuigkundige hebben een eigen taal. Het is leuk om te analyseren waar dat nu precies in zit. Woordkeus, toon, beide of nog weer wat anders? De toon van Scotty is weliswaar heel Schots, maar geeft hem wel weer. Wat de film hier laat zien is hoe belangrijk taal is. Ik herinner me eens een Romeinse vechtfilm, Quo Vadis of zo, gezien te hebben in een Duitse nasynchronisatie. Daarmee werd de film ineens. voor mij, echt veel beter. De ironie hiervan is dat een taal een analoog communicatieniveau weergeeft. Dit niveau bepaalt niet zozeer de digitale informatie, maar in veel belangrijkere mate de non verbale informatie. Hebben wij ook zoiets als mediators nodig? Iets om nog eens over na te denken.

Een andere laag is wat er gebeurt als de Enterprise op weg gaat naar Sha Ka Rhee, de planeet van God. Onderweg probeert Sybok de drie overgeblevenen over te halen. McCoy is simpel, maar hij laat zijn 6 zien op 2 manieren. De eerste in de loyaliteit aan zijn vader, eerder dan aan zijn artsenmoraal. Dat had hem kennelijk een diepe geestelijke wond opgeleverd. Hier zie je precies hoe Sybok werkt. De film is hier een weergave of misschien wel persiflage van de wijze waarop sekten werken. Het 2e moment van de loyaliteit van McCoy is als hij eerst, als Sybok het bevel geeft om hem te volgen, dat doet maar als Kirk zegt niet te gaan en Spock ook weigert, dan doet hij het ook niet. Oude loyaliteiten gaan vóór nieuwe.

Spock krijgt zijn geboorte te zien, maar hij is het voorbeeld van iemand die zijn tekort heeft gezien en heeft geïntegreerd. Daarom levert het Sybok niets meer op.

Kirk laat zien dat je niet hóeft. Sybok doet het dan ook niet. Kán hij het niet als je niet wilt? Kirk weigert met het argument dat je juist met je pijn bent wie je bent. Hier staan dus Kirk en Spock tegenover elkaar. Kirk is wie hij is zonder integratie en Spock met integratie. Wie heeft gelijk? Ik denk dat het daarom niet meer gaat. Je bent wie je bent wie je wilt dat je bent of wie je denkt dat je bent. Dit is constructionistisch, maar daar is niets mis mee. Het Enneagram is ook constructionistisch, zoals overigens elk denkmodel op dit terrein.

Een aardige oefening is bij jezelf na te gaan welke figuur je nu het meest aanspreekt en waarom. Spock vanwege zijn ijzeren logica en rechtlijnige moraal? Kirk vanwege zijn alige gladheid? McCoy vanwege zijn loyaliteit of Sybok vanwege zijn charismatische kwaliteiten?

Als er andere figuren zijn waarmee je verbinding hebt is dat ook goed. Probeer te zien waarom en waar dat past in je eigen gedrag.

Een volgend element is als tijdens de reis kosmische gevaren dreigen. De reis is hier een metafoor. Sybok wil de ultieme verlichting bereiken in het aangezicht van God. Hij ziet dat de gevaren alleen maar illusies zijn en de film laat dat zien. Zij wijken als je vastberaden verder gaat. Maar dan komt de planeet van God en wie is Hij?

In ieder geval geen vrolijk figuur. God begint ermee om een beeld van zich te laten zien waarvan hij vraagt(!) of het met de verwachtingen overeenstemt. En dan blijkt hij een gevangen God te zijn. Ik dacht eerst dat God een 8 was, maar nu twijfel ik. Een God als 8 zou veel lichamelijker zijn geweest en niet alleen een gezicht, maar bovendien zou een 8 niet met kleine pesterijtjes werken, maar meteen flinke klappen uitdelen. Ik kom tot de conclusie dat deze God een lage 7 met een sterke 8 vleugel is.

Er is een andere reden. Sybok ziet uiteindelijk in God zichzelf. Het oog van God is zijn spiegel en wat ziet hij daarin, zijn eigen ik. Dit gegeven maakt de film in mij ogen interessant. Vanuit het oog van God ziet ook God dus zichzelf weerspiegelt. Als je het Enneagram spiegelt over de lijn 9-4.5, dan komt de 2 op de 7 te liggen. Wat God ook wil is nieuwe dingen ontdekken, meer een 7 dan een 8 kwaliteit. Het is misschien leuk om in Riso/Hudson de beschrijving van 7 niveau 5 en lager nog even te lezen. Dat schept wel wat duidelijkheid denk ik. Dit spiegelen komt uit de Kabbalah, waar de levensboom ook kan worden gespiegeld. De spiegeling is eigenlijk een weergave van het tekort. Wat Sybok dus ziet is zichzelf als god en dan de minder aardige kant ervan. Wat in feite aan de hand is dat God is wat wij van hem maken. De god in de film geeft dat ergens expliciet toe.

Wat Sybok doet is door de spiegel gaan. Daar eindigt de film zodat we alleen maar kunnen speculeren wat er van hem geworden is.

De vraag of het door de makers zo bedoeld is, is niet te beantwoorden. Ik denk zelf dat deze film, maar ook andere films weergeven dat de film een kunstvorm is die het collectieve bewustzijn in hoge mate beïnvloedt. In het verleden was dat bijvoorbeeld kerkelijke kunst met zijn verwijzingen naar andere niveaus. Thans is dat de meest algemene kunstvorm die er is, de film.

Ik vind deze film, ook als je kritiek hebt op de losse einden die blijven liggen een voorbeeld van een kunstvorm die een boodschap brengt die op een andere manier kennelijk niet meer door kunstvormen wordt overgebracht. Kijk maar eens hoeveel films gaan over engelen, god, de manier waarop de wereld gezien kan worden. Als je er gaat letten is het bijna bizar.