Wat is nu eigenlijk Verlichting?

In ‘De wiekslag van de garoeda’ wordt eigenlijk alleen de term ’bevrijding’ gebruikt. In de Toelichting leg ik uit hoe in het boeddhisme verlichting tot de allerhoogste geheime kennis werd gemaakt en zo in wezen werd gemarginaliseerd. Zhabkar, van wie ik denk dat hij zo op zijn tijd flink dwars kon zijn, laat echter zien dat het zo niet zit, en naar verluid hebben vele van zijn leerlingen bevrijding ondervonden.

Maar wat ís dat dan?

Zhabkar zegt zelf dat ‘dit’, en dat geldt zowel voor de geest als voor bevrijding niet is aan te duiden. Je kunt er, zo zegt hij letterlijk, je vinger niet op leggen. Verder zegt hij over zichzelf dat hij ‘het moeten’ heeft opgegeven. Hiermee bedoelt hij dat hij de fictieve noodzakelijkheden van wat wij de werkelijkheid noemen, maar die uit talloze bedachte ordes bestaat die wij volledig gestoffeerd hebben met alle mogelijk dingen die ‘moeten’, heeft doorzien en ze laat voor wat ze zijn.

Dit is één kant van de medaille. De tweede kant is te leren zien dat alle manifestaties, dat wat wij als uiterlijke objecten waarnemen door ons worden waargenomen niet zoals zij zijn, maar zoals zij door onszelf worden vervormd door de oordelen die wij altijd en overal over hebben. Deze oordelen maken de manifestaties tot reflecties van onszelf, beelden als in een spiegel – een metafoor die verschillende malen wordt gebruikt. In een conflict bijvoorbeeld is dat wat u vind van uw wederpartij met zekerheid – tenzij u al bevrijd bent – de weerspiegeling van uw eigen conflict. Als u hem oneerlijk vond, is het goed om uw eigen eerlijkheid eens goed onder de loep te nemen. Daarom zegt Zhabkar in Lied 13 dat woede, begeerte, depressie trots en afgunst die u werkelijk onder ogen heeft gezien, waar u echt aan hebt gewerkt, boeddha-wijsheid zijn, de bouwstenen van de kennis wie wij werkelijk ten diepste zijn.

Bevrijding is, denk ik, uiteindelijk de realisatie van het kosmisch evenwicht van alles, waarna dit alles moeiteloos wordt. Uw hand doet wat hij vindt om te doen. Dit wil niet zeggen dat alles in kalmte en rust is, hoewel dat in wezen wel zo is. Uw hand kan vinden om te doen, gelijk Jesus in het Nieuwe Testament het tempelplein schoon veegde van de geldwisselaars, om actief bij te dragen aan de idee en verwerkelijking van een betere maatschappij. U zult nog steeds volkomen verontwaardigd kunnen worden over een misstand en u volledig gaan inzetten om die uit de weg te ruimen, maar na bevrijding gaat dit handelen niet meer over u, ook al bent u degene die handelt. Dit lijkt een paradox. Kijkt u daar eens zo naar: terwijl in de oceaan van de werkelijkheid het hevig kan stormen, heerst een meter diep er eeuwig rust. Zo is bevrijding voor mij.